تعمیر کاتالیزور به منظور بازیابی یا بهبود عملکرد آن، حذف رسوبات و آلاینده‌ها، یا رفع خرابی‌های سطحی و سیستمی آن انجام میشود تا کارایی و کارکرد صحیح آن حفظ شود.قطعه کاتالیزور یا کاتالیست روی سیلندرهای خودرو نصب میشود، و خودروهای دارای 6 سیلندر دو عدد کاتالیزور دارند. وظیفه اصلی این قطعه در تبدیل آلاینده‌های مضر از احتراق سوخت، مانند کربن مونوکسید و هیدروکربن‌های سوخت ناقص، به آلاینده‌های کم خطر و غیر ضررآور مانند کربن دی اکسید و آب است.
استفاده از کاتالیزور در بسیاری از کشورها اجباری شده است و در ایران از سال 1382 توسط شرکت‌های خودروسازی الزامی شده است. امروزه اهمیت این قطعه به حدی رسیده که در صورت عدم قبولی در تست آلایندگی، امکان دریافت معاینه فنی وجود ندارد.
کاتالیزور وظیفه کنترل آلایندگی خروجی اتومبیل را برعهده دارد و به عنوان قطعه حیاتی در تقلیل میزان آلاینده‌های گازی موثر است. در حالت سوخت ناتمام، کربن مونوکسید و هیدروکربن‌های تولید شده، منجر به آلودگی هوا می‌شوند. گازهای خروجی از اگزوز به همراه هوا از روی کاتالیزور عبور می‌کنند و تحت تأثیر واکنش‌های شیمیایی کاتالیزور، به کربن دی اکسید و بخار آب تبدیل می‌شوند.
کاتالیزور شامل سه قسمت است: هسته کاتالیزور که معمولاً از سرامیک مونولیتی ساخته شده و در وسط کاتالیزور قرار دارد، لایه اکسیدی که از فلزات گرانبها ساخته شده و وظیفه حفاظت از ماده کاتالیزور را دارد، و ماده کاتالیزور که از فلزات گرانبها مانند پالادیوم، پلاتین، طلا و کادمیوم تشکیل شده و در واکنش‌های تبدیل آلاینده‌ها به مواد کم خطر نقش دارد.
انواع کاتالیزورها به دو دسته تقسیم می‌شوند: کاتالیزور دوطرفه یا دوگانه که در موتورهای دیزلی و بنزینی استفاده میشود و همزمان با کمک اکسیداسیون، گازهای خروجی را تصفیه می‌کند، و کاتالیزور سه گانه که علاوه بر تصفیه گازهای خروجی، نیتروژن اکسیدها را به نیتروژن، آب و کربن دی اکسید تبدیل می‌کند.
عواملی که ممکن است به خرابی و مشکلات در کاتالیزور منجر شوند عبارتند از: آسیب به بدنه کاتالیزور ناشی از ضربه، شکستگی و خرابی در شبکه اسفنجی داخلی کاتالیزور که ممکن است به تعمیر کاتالیزور نیاز داشته باشد.
فهرست موضوعات
عملکرد کاتالیزور چگونه است
کاتالیزور یک قسمت اساسی در سیستم تخلیه خودرو است که وظیفه تبدیل گازهای آلاینده به مواد کم‌آلاینده را بر عهده دارد. عملکرد کاتالیزور بر پایه راکتور شیمیایی است که درون آن واکنش‌های شیمیایی اتفاق می‌افتد. وقتی گازهای خروجی موتور (مانند اکسیدهای نیتروژن، کربن‌مونوکسید و هیدروکربن‌ها) از سیستم تخلیه عبور می‌کنند، به تماس با کاتالیزور می‌رسند. در اینجا، کاتالیزور با استفاده از مواد خود به عنوان کاتالیست، واکنش‌هایی را فراهم می‌کند که به تبدیل گازهای آلاینده به مواد غیرآلاینده کمک می‌کند.
به عبارت دیگر، کاتالیزور با تسریع واکنش‌های شیمیایی، آلاینده‌های گازی را به مواد کم‌آلاینده (مانند دی‌اکسید کربن، آب و نیتروژن) تبدیل می‌کند. این واکنش‌ها به طور معمول در دمای بالا و به وسیله فعالیت‌های کاتالیزی انجام می‌شوند. به این ترتیب، تعمیر کاتالیزور به بهبود کیفیت هوا کمک می‌کند و انتشار آلاینده‌های خطرناک را کاهش می‌دهد، که این امر به حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت هوا کمک می‌کند.
کاتالیزرو از چه موادی تشکیل شده است
ماده کاتالیزگر در کاتالیزور به عنوان ماده اصلی استفاده میشود که وظیفه فراهم کردن شرایط مناسب برای انجام واکنش‌های شیمیایی را دارد. این ماده معمولاً از فلزات گروه پلاتین (مانند پلاتین، پالادیوم، و رودیم) یا فلزات دیگر مانند نیکل تشکیل شده است. ماده کاتالیزگر نقش اصلی در تسهیل و افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی دارد.
هسته کاتالیزور قسمت اصلی کاتالیزور است که ماده کاتالیزگر در آن حضور دارد. این هسته معمولاً از مواد مقاوم در برابر حرارت و فشار مانند فولاد ضد زنگ یا سرامیک ساخته میشود و وظیفه اصلی آن تحمل شرایط فیزیکی و شیمیایی سخت محیط تخلیه خودرو است.
لایه اکسیدی یا اکسیدها در کاتالیزور به عنوان یک پوشش محافظ بر روی هسته کاتالیزور استفاده میشود. این لایه معمولاً از اکسیدهای مختلف فلزات مانند اکسید آلومینیوم، اکسید سریم، اکسید تیتانیوم و غیره تشکیل شده است. این لایه اکسیدی علاوه بر حفاظت از هسته کاتالیزور، به افزایش استحکام و پایداری سیستم کاتالیزور کمک می‌کند و همچنین می‌تواند در افزایش کارایی واکنش‌های شیمیایی نقش داشته باشد.
چه خودروهایی دارای سیستم کاتالیزور هستند
تقریباً تمام خودروهای ساخته شده بعد از سال 1975 دارای سیستم کاتالیزور هستند. این شامل اکثر خودروهای مسافرتی، خودروهای شهری، وانت‌ها، و خودروهای سنگینی که برای استفاده در جاده‌ها و سطوح عمومی تولید می‌شوند، میشود. کاتالیزورها در تمامی خودروهای جدید به عنوان بخشی از سیستم تخلیه استاندارد استفاده می‌شوند تا انتشار گازهای آلاینده را کاهش دهند و استانداردهای انتشار آلاینده‌های محیط زیستی را رعایت کنند.
کارکرد کاتالیست در خودرو چقدر است
کارکرد کاتالیزور در خودروها به عملکرد طبیعی موتور و استفاده روزانه از خودرو بستگی دارد. اما به طور معمول، کاتالیزورها می‌توانند تا 100,000 تا 150,000 کیلومتر (یا حتی بیشتر) به خوبی کار کنند. با این حال، در برخی موارد، ممکن است تعمیر کاتالیزور زودتر از این مدت نیاز به انجام داشته باشد، به عنوان مثال:
اگر خودرو شما دچار حوادث جدید شده باشد و سیستم تخلیه یا کاتالیزور آسیب دیده باشد.
اگر گازهای آلاینده به طور مداوم به کاتالیزور برسند، مثلاً اگر موتور خودرو نیاز به تعمیرات مرتبی داشته باشد.
اگر کاتالیزور به دلیل رسوبات، آلودگی یا خرابی‌های داخلی دچار مشکل شود و عملکرد آن تحت تاثیر قرار بگیرد.
به طور کلی، اگر خودروی شما علائمی از کاهش عملکرد، افزایش مصرف سوخت یا انتشار گازهای آلاینده بیش از حد نشان دهد، بهتر است برای تعمیر کاتالیزور خود هر چه سریعتر اقدام کنید.
نشانه های خرابی برای تعمیر کاتالیزور
نشانه‌های خرابی و تعمیر کاتالیزور در خودرو ممکن است شامل موارد زیر باشد:
روشن شدن چراغ چک موتور: اگر چراغ چک موتور خودرو روشن شود، این می‌تواند نشانه‌ای از خرابی یا عملکرد ناصحیح کاتالیزور باشد. این نشانه ممکن است به وجود مشکلات در سیستم تخلیه یا کاتالیزور اشاره کند.
افت کردن شتاب ماشین: اگر متوجه شوید که ماشین شما در هنگام شتاب‌دهی معمولی یا در سرعت ثابت افت کرده است و قدرت موتور کمتر از معمول است، این ممکن است نشانه مشکلات در کاتالیزور یا سیستم تخلیه باشد.
شنیدن صداهای غیرطبیعی از زیر ماشین: اگر صداهای غیرمعمولی مانند زنگ‌زدگی، دانه‌دانه شدن یا صدای فلفلی از زیر ماشین خود شنیدید، این ممکن است به نشانه وجود مشکلات در کاتالیزور یا سیستم تخلیه باشد.
اشکال در خروج گازهای از صداخفه‌کن اگزوز: اگر گازهای خروجی از صداخفه‌کن اگزوز، رنگ‌دهی غیرمعمولی یا بوی بدی داشته باشند، این ممکن است به نشانه وجود مشکلات در کاتالیزور یا سیستم تخلیه باشد.
این علائم ممکن است به وجود مشکلات در کاتالیزور یا سیستم تخلیه اشاره کنند. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها و برای تعمیر کاتالیزور، توصیه میشود که به یک تکنسین متخصص مراجعه کرده و مشکلات خودرو را بررسی و تعمیر کنید.
افزایش حرارت کاتالیزور
ارتفاع دمای کاتالیزور یکی از دلایلی است که در کارکرد این قطعه اختلال ایجاد می‌کند و باعث کاهش کارایی آن میشود. گرم شدن زیاد کاتالیزور ممکن است به دلایل مختلفی باشد، از جمله اختلال در موتور خودرو یا واشر سرسیلندر. اگر کاتالیزور بیش از حد گرم شود، نمی‌تواند به درستی گازهای ورودی را شناسایی کند و در نتیجه در بهینه سازی آنها کارایی نخواهد داشت. لذا در صورتی که با افزایش حرارت موتور یا مشکلات مرتبط با آن روبرو شدید، بهتر است خودرو را بلافاصله به یک تعمیرگاه متخصص مراجعه کنید تا هر چه سریعتر نسبت به تعمیر کاتالیزور اقدام کند و هر مشکلی به سرعت برطرف شود و کاتالیزور دچار مشکل نشود.
آلودگی سوخت مصرفی
یکی از عواملی که ممکن است منجر به خرابی کاتالیزور شود، وجود ناخالصی‌های موجود در سوخت مصرفی خودرو است. کاتالیزور برای تشخیص گازهای خاصی طراحی شده است و سنسورها و بخش‌های داخلی آن نسبت به گازهای خاص حساس هستند. اگر مواد ناخالص و غیرقابل شناسایی به کاتالیزور وارد شوند، این قطعه قادر به شناسایی، آنالیز، و تفکیک گازها نخواهد بود. این وضعیت به مرور زمان باعث خرابی کاتالیزور میشود و کارایی آن را از دست می‌دهد. بنابراین در صورت استفاده از سوخت با کیفیت پایین، ممکن است نیاز به تعمیر کاتالیزور یا حتی تعویض آن شود.
خرابی واشر سرسیلندر
واشر سرسیلندر در ارتباط مستقیم با کاتالیزور قرار دارد. اگر در واشر سرسیلندر اختلالی رخ دهد، به طور مستقیم بر عملکرد کاتالیزور تأثیر می‌گذارد. خرابی در واشر سرسیلندر باعث ورود روغن همراه با بخار آب و گازهای دیگر غیرقابل شناسایی به کاتالیزور میشود. این مواد به کاتالیزور امکان تفکیک گازها را نخواهد داد و کارایی آن را تضعیف می‌کند. بنابراین، در صورت مشاهده مشکلات در واشر سرسیلندر، باید به سرعت اقدام به تعمیر آن کرد تا مشکل به کاتالیزور سرایت نکند. در برخی موارد ممکن است نیاز به تعویض هر دو قطعه باشد.
نقص در سیستم احتراق خودرو
محفظه احتراق خودرو نیز یکی از قسمت‌هایی است که ارتباط مستقیم با کاتالیزور دارد. لذا در صورت مشکل در جرقه زدن و احتراق ناقص، باید به سرعت مشکل را شناسایی و رفع کرد. چرا که در احتراق ناقص، گازها به صورت نیمه‌سوخته و یا خام به کاتالیزور وارد می‌شوند. این موضوع باعث میشود مواد خام درون کاتالیزور جرقه بزند و به آتش بیافتد. این اتفاق به خودی خود بسیار خطرناک است و می‌تواند به بخش‌های دیگر خودرو، از جمله موتور، آسیب جدی برساند و حتی برای سرنشینان خودرو خطرناک باشد. بنابراین توصیه میشود در صورت مشاهده یا احساس مشکل در بخش احتراق، فوراً به تعمیرگاه مراجعه کنید.تا تعمیرکار شما نسبت به تعمیر کاتالیزور شما کند.
حضور سرب بیش از اندازه در بنزین
در بنزین مصرفی خودرو مقدار معینی سرب وجود دارد. اگر مقدار سرب در بنزین بیش از حد مجاز شود، ممکن است کاتالیزور با مشکل مواجه شود. چرا که کاتالیزور گازهای خاصی را تا حد مشخصی شناسایی می‌کند. اگر مواد ورودی از حد نرمال فاصله داشته باشند، عملکرد کاتالیزور با مشکل مواجه میشود.و نیاز به تعمیر کاتالیزور توسط مرکز تخصصی می باشد.
استفاده از اکتان بوستر (مکمل انژکتور)
به طور کلی، استفاده مداوم از مکمل انژکتور یا اکتان بوستر برای سلامت کاتالیزور مناسب نیست. در صورت استفاده مداوم از این مکمل، کاتالیزور در بلند مدت ممکن است دچار مشکل جدی شود و حتی ممکن است نیاز به تعویض کاتالیزور باشد. بنابراین، به جای استفاده از مکمل انژکتور، به خدمات شستشوی کاتالیزور مراجعه کنید. شستشوی کاتالیزور باعث میشود گرفتگی‌های شبکه اسفنجی از بین برود و رسوب‌هایی که باعث افت کارایی کاتالیزور شده‌اند، از محفظه این قطعه پاکسازی شود و کاتالیزور بتواند عملکرد اولیه‌اش را بازیابد.
استفاده از سوخت بدون کیفیت
اگر برای تامین انرژی مورد نیاز خودرو از سوخت‌های کم کیفیت و یا بی‌کیفیت استفاده می‌کنید، باید بدانید که مواد موجود در سوخت‌های بی کیفیت، به مرور زمان مسیر فیلترهای موجود در کاتالیزور را مسدود می‌کند و کارایی کاتالیزور را کاهش می‌دهد. با بسته شدن فیلترهای شبکه اسفنجی، کاتالیزور نمی‌تواند به درستی گازهای ورودی را آنالیز و تفکیک نماید، که به این ترتیب کارایی اولیه را نخواهد داشت و ممکن است نیاز به تعمیر کاتالیزور و یا حتی تعویض آن شود.
ترکیب آلاینده‌های خروجی
در صورتی که گازهای ورودی به کاتالیزور با یکدیگر ترکیب شوند و ترکیبات جدیدی بسازند که برای کاتالیزور قابل شناسایی نباشد، عملکرد کاتالیزور افت می‌کند و دچار خرابی میشود. ورود گازهای مختلف و ترکیب شدن آنها با یکدیگر می‌تواند نتیجه اختلال در موتور و یا خرابی واشرسرسیلندر یا سایر قطعاتی باشد که به طور مستقیم با کاتالیزور ارتباط دارند. بنابراین، به رانندگان توصیه میشود که هر شش ماه یکبار برای چکاپ خودرو مراجعه کنند تا در صورت خرابی، اقدام به تعمیر کاتالیزور کنید تا مشکل به سرعت شناسایی و رفع شود.
بسته شدن مسیر کاتالیزور
کاتالیزور درون خود قطعاتی از جنس سرامیک دارد که با کمک آنها گازهای مضر را شناسایی، آنالیز و تفکیک می‌کند. با گذر زمان، مسیر این فیلترها دچار رسوب و گرفتگی میشود. حضور رسوبات در فیلترهای کاتالیزور کارایی آن را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. بنابراین، لازم است چند مدت یکبار کاتالیزور سرویس شود و فرآیند شستشوی کاتالیزور اجرا شود تا رسوبات از مسیر فیلترهای کاتالیزور پاکسازی شوند و کاتالیزور کارایی اولیه خود را به دست بیاورد.
هزینه تعمیر کاتالیزور
اگه این روزا دیدید ماشین توی تهران خوب نفس نمی‌کشه و بیشتر از همیشه بنزین می‌سوزونه، احتمالاً مشکل از کاتالیزورشه. این قطعه‌ی زیر ماشین که هوای خروجی رو تصفیه می‌کنه، گاهی وقتا به شستشو یا حتی تعمیر نیاز پیدا می‌کنه. حالا بیایم ببینیم خرجش چقدر می‌شه.
اگه کاتالیزور فقط یه کم کثیف شده باشه و نیاز به شستشوی شیمیایی داشته باشه، معمولاً باید یه چیزی بین 700 هزار تا 2 میلیون تومن پیاده شی. این شستشو مثل یه حموم سریع برای کاتالیزور می‌مونه که آلودگی‌ها رو می‌شوره و در میاره. ولی اگه مشکلش عمیق‌تر باشه و نیاز به شستشوی اولتراسونیک داشته باشی، باید حدود 1 تا 4 میلیون تومن کنار بذاری. این شستشو با امواج صوتی خیلی ریز، همه چیزو از ته می‌شوره و تمیز می‌کنه.
حالا اگه کاتالیزور حسابی آسیب دیده باشه و باید تعمیر مکانیکی بشه، یعنی ممکنه تیکه‌های خرابش رو دربیارن و درست کنن، خرجش ممکنه 1 تا 3 میلیون تومن بشه. ولی بدترین سناریو اینه که کاتالیزور دیگه به درد نخوره و باید تعویض بشه. تو این حالت، قیمت یه کاتالیزور جدید ممکنه از 4 میلیون تومن شروع بشه و حتی تا 10 میلیون تومن یا بیشتر برسه، بسته به اینکه بخوای از قطعه اصلی استفاده کنی یا نه.
بعضی تعمیرگاه‌های تو تهران گرون‌تر از بقیه هستن، ولی خب، اونا معمولاً کارشون رو بهتر انجام می‌دن. بنابراین، بهتره که قبل از اینکه بری و یه تعمیرگاه رو انتخاب کنی، حسابی تحقیق کنی و یه بودجه مناسب برای این کار کنار بذاری. اینجوری خیالت راحت‌تره که کاتالیزور ماشینت دوباره مثل ساعت کار می‌کنه و تو ترافیک تهران کنارت می مونه
